?ытай-?аза?стан ?арым-?атынасыны? та?ы б?р алтын отыз жылы басталды — ?ытайды? ?аза?станда?ы елш?с? Чжан Сяо

13 ?ырк?йек, онлайн ?Халы? Газет?? -- ?ХР Сырт?ы ?стер министрл?г?н?? баспас?з хатшысы 12 ?ырк?йекте ?ытай т?ра?асы Си Цзиньпинн?? ?аза?стан Республикасыны? Президент? ?.То?аевты? ша?ыруымен 14 ?ырк?йек к?н? ?аза?стан?а мемлекетт?к сапармен баратынын хабарлады. Осы?ан орай Guangming Daily газет?н?? т?лш?с? ?ытайды? ?аза?станда?ы елш?с? Чжан Сяодан с?хбат алды.

Журналист?? с?ра?ына с?йкес Чжан Шяо былай дед?: Б?л сапар ?ытай т?ра?асы Си Цзиньпинн?? Covid-19 ?ндет? бастал?аннан берг? б?р?нш? хал?аралы? сапары. Сонымен ?атар б?л сапар мемлекет басшысыны? ?ытай Коммунист?к партиясыны? 20-сыншы мемлекетт?к ??рылтай алдында?ы ?р? дипломатиялы? ?с-шарасы болып табылады. Осындай ма?ызды сапар?а ?аза?станды та?дау ?ытайды? ?ытай-?аза?стан ?арым-?атынастарына жо?ары м?н берет?н?н толы? д?лелдейд?. Сонымен ?атар ?ытай мен ?аза?стан арасында?ы т?ра?ты жан-жа?ты стратегиялы? ?р?птест?кт?? жо?ары де?гей?н б?лд?ред?.

Биыл ?ытай мен ?аза?стан арасында?ы дипломатиялы? ?арым-?атынасты? орна?анына 30 жыл толады. Со??ы 30 жыл ?ш?нде ек? ел арасында?ы ?арым-?атынас ?зд?кс?з жа?а би?ктерге к?тер?л?п, жа?а н?тижелерге ?ол жетк?зд?. Саясат, экономика ж?не гуманитарлы? салаларда?ы ынтыма?тасты? одан ?р? тере?деп, ны?айып, ек? ел хал?ына пайда ?келд?. Осы жылды? басында Т?ра?а Си Цзиньпин мен Президент ?.То?аев б?р-б?р?не ек? ел арасында?ы дипломатиялы? ?арым-?атынасты? орна?анына 30 жыл толуына орай ??тты?тау хаттарын жолдады. А?пан айында Президент ?.То?аев Бейж??дег? ?ыс?ы Олимпиада ойындарыны? ашылу салтанатына ?атысып, Т?ра?а Си Цзиньпинмен кездест?. Биыл ?ытай Мемлекетт?к ке?ес м?шес? ж?не ?ор?аныс министр? Вэй Фэнхэ мен ?ытай Мемлекетт?к ке?ес м?шес? ж?не Сырт?ы ?стер министр? Ван И ?аза?стан?а кел?п, ек?жа?ты ынтыма?тасты?, жа?анды? ж?не айма?ты? м?селелер бойынша ?аза?станмен ке? консенсус?а ?ол жетк?зд?. ?ытай мен ?аза?стан ?арым-?атынасыны? жа?а тарихи бастауында т?рып, мен ?ытай Т?ра?асы Си Цзиньпинн?? б?л сапары ?ытай-?аза?стан ?арым-?атынастарына жа?а жоспар ?з?рлеп, ты? серп?н бер?п, жа?а атмосфераны орны?тырып, ек? елд?? та?ы б?р алтын отыз жылын ашатынына сен?мд?м?н.

Журналист?? с?ра?ына то?тала келе Чжан Сяо: ?ытай ?аза?станны? т?уелс?зд?г?н мойындап, ?аза?станмен дипломатиялы? ?арым-?атынас орнат?ан ал?аш?ы елдерд?? б?р?. Дипломатиялы? ?арым-?атынастар орна?ан 30 жылдан бер? ек? ел арасында?ы ?арым-?атынас ??былмалы халы?аралы? жа?дайды? сына?ынан с?р?нбей ?тт?. Б?р-б?р?н?? нег?зг? м?дделер?не ?атысты м?селелерде ?зара бер?к ?олдау к?рсет?п, айма?ты?, т?пт? д?ниеж?з?л?к бейб?тш?л?к пен т?ра?тылы?ты ?лгер?летуге ма?ызды ?лес ?осты. Ек? тарапты? шекаралы? м?селелер? толы?ымен шеш?лд?, саяси ?зара сен?м ?зд?кс?з артып, б?р-б?р?н?? та?да?ан даму жолдарын ?зара ?олдап, сырт?ы араласу?а б?рлесе ?арсы т?рып, ?ытай мен Орталы? Азия - та?дыры орта? ?ауымдасты?ын ??ру ?ш?н к?ш-ж?герлер?н ж?мсады.

Со??ы жылдары ек? мемлекет басшыларыны? стратегиялы? басшылы?ымен ек? ел арасында?ы саяси ?зара сен?м ?зд?кс?з ны?айып келед?. Президент ?.То?аев пен ?аза?стан ?к?мет? ?лемде б?р ?ана ?ытай бар екен?н, Тайвань ?ытай территориясыны? ажырамас б?л?г? екен?н айтып, ?ытайды? ?шк? ?стер?не араласу?а ?арсылы? б?лд?р?п, ?Б?р ?ытай? ?а?идатын ?олдайтынды?тарын б?рнеше рет б?лд?рд?. ?аза?станда ??а?тар о?и?асы? бастал?аннан кей?н ?ытай Т?ра?асы ?.То?аев?а б?рден ауызша хат жолдап, ?ытай ?аза?станны? т?ра?тылы?ы мен ?ау?пс?зд?г?не н??сан келт?рет?н кез келген к?шке табанды т?рде ?арсы екен?н ж?не ?ытай-?аза?стан досты?ына б?гет болатын ж?не ек? елд?? ынтыма?тасты?ына кедерг? келт?рет?н кез келген к?шке табанды т?рде ?арсы т?ратынын атап ?тт?. ?ытай ?аза?стан?а ?ажетт? ?олдау к?рсету ?ш?н ?олдан келгенн?? б?р?н жасау?а дайын екен?н б?лд?рд?. ?ытай Мемлекетт?к ке?ес м?шес? ж?не Сырт?ы ?стер министр? Ван И ?аза?стан Премьер-министр?н?? орынбасары ж?не Сырт?ы ?стер министр? М.Т?леуберд?мен телефон ар?ылы с?йлес?п, ?ытай ?к?мет? мен хал?ыны? табанды т?рде ?аза?стан ?к?мет? мен хал?ы тарапында т?ратынын баса айтты. Президент ?.То?аев Т?ра?а Си Цзиньпин ?сын?ан жа?анды? даму бастамалары мен жа?анды? ?ау?пс?зд?к бастамаларын белсенд? т?рде ?олдады. Алда?ы уа?ытта ?ытай мен ?аза?стан ек?жа?ты ?арым-?атынастарды? саяси нег?з?н ны?айтып, т?рл? салаларда?ы ек?жа?ты ынтыма?тасты? ?ш?н ?олайлы жа?дайлар жасауды жал?астырады.

С?хбат барысында Елш? Чжан Сяо ек? елд?? экономикалы? ж?не сауда саласында?ы жет?ст?ктер?н де айта кетт?. Елш?：?ытай мен ?аза?стан жа?ын к?рш?. Ек? елд?? экономикалы? ??рылымдары б?р-б?р?н жо?ары де?гейде толы?тырады, экономикалы? ж?не сауда ынтыма?тасты?ы б?регей арты?шылы?тар?а ие. Осыдан 30 жыл б?рын дипломатиялы? ?арым-?атынас орна?аннан бер?, ?с?ресе, Т?ра?а Си Цзиньпинн?? 2013 жылы Назарбаев университет?нде ?Б?р белдеу, б?р жол? бастамасын б?рлес?п ??руды ?сын?ан 9 жылдан бер?, ек? ел арасында?ы экономикалы? ж?не сауда ынтыма?тасты?ы ?л?ая т?с?п, ек? ел хал?ына ?лкен пайда ?келд?.

1992 жылы ек? ел арасында?ы сауда к?лем? неб?р? 368 миллион А?Ш долларын ??раса, 2021 жылы ол 25,25 миллиард А?Ш долларына жет?п, 30 жылдан аз уа?ыт ?ш?нде 70 есеге жуы? артты. 2022 жылды? ?а?тар-ш?лде айлары аралы?ында ?ытай мен ?аза?стан арасында?ы сауда к?лем? 17,67 миллиард А?Ш долларына жет?п, ?ткен жылды? с?йкес кезе??мен салыстыр?анда 18,9%-?а ?ст? ж?не жыл бойына рекордты? к?рсетк?шке жетед? деп к?т?луде. ?аз?рг? та?да ?аза?станда ?ытай ?аржыландыратын 1000-нан астам к?с?порын бар. Ек? ел ?нд?р?ст?к ?уат пен инвестиция бойынша диалог механизм?н ??рды, ?ытай мен ?аза?стан ?нд?р?ст?к ?уат ынтыма?тасты?ы ?ш?н арнайы ?ор ??рып, ?нд?р?ст?к ?уат кооперациясы ?ар?ынды дамыды. Осы уа?ыт?а дей?н 52 жоба белг?лен?п, ?нд?р?ст?? дамуына к?шт? серп?н берд?. ?аза?станны? тау-кен ?нерк?с?б?, энергетика, ?нерк?с?п, сауда, к?л?к ж?не бас?а да салаларында?ы дамуына дем бер?п, ?аза?станны? к?птеген салаларда ?н?лд?к серп?л?ске? жету?не к?мектест?. ?ытай мен ?аза?стан 7 ж?п ?за? уа?ытты? порттар, 5 м?най мен газ трансшекаралы? тасымалдау ??бырлары, ек? трансшекаралы? тем?ржол жел?с? ж?не 1 халы?аралы? шекаралы? ынтыма?тасты? орталы?ы, Ляньюньган ?ытай-?аза?стан логистикалы? ынтыма?тасты? базасы, ?ор?ас-Шы?ыс ?а?па ??р?а? порты барлы?ы да Еуразия материг?н?? ек? шет?н жал?айтын к?п?р ж?не ?аза?стан сол ар?ылы ?шк? ??рлы?ты? т?йы?талудан арылып, те??зге жол ашты. 2021 жылы ?ытай-Еуропа ж?к пойыздары 74,9 миллиард А?Ш долларын ??райтын ж?ктерд? тасымалдап, б?л ?ытай-Еуропа арасында?ы жалпы сауданы? 8 пайызын ??рады. 2022 жылды? б?р?нш? жартыжылды?ында Шы?жа? ?ос шекарасы ар?ылы ?ытай-Еуропа кезекш? пойызынан 6195-? к?р?п-шы?ып, жа?а рекорд орнатты. Эпидемия жа?дайында ?ытай мен ?аза?стан байланысыны? жылдам ?р? салауатты дамуы жа?анды? ?нерк?с?пт?к т?збек пен жетк?зу т?збег?н?? т?ра?тылы?ына ма?ызды ?лес ?осты. Со??ы жылдары ек? ел ?аржы ж?не трансшекаралы? электронды коммерция сия?ты дамып келе жат?ан салаларда ты?ыз ынтыма?тасты?ты ж?зеге асырды. ?аз?рг? та?да ?аза?станда ?Made in China? ?те танымал. ?ытай бренд?н?? электр ??рыл?ылары, ?ялы телефондар, автомобильдер ж?не т.б. ?аза?стан нары?ында с?раныс?а ие болып келед?. Ал ?аза?станны? жо?ары сапалы жасыл ауылшаруашылы? ?н?мдер?н ?ытай т?тынушылары толы? мойындап отыр.

?Б?р белдеу, б?р жол? ?ытай мен ?аза?стан арасында?ы досты?, г?лдену ж?не табыс жолы екен?н факт?лер д?лелдед?. Ек? жа? стратегиялы? с?йкест?кт? одан ?р? ны?айтып, ?ытайды? ?Жа?а ?аза?стан? ??рылысына ?атысуыны? ж?не ?аза?станны? ?ытайды? жа?а ??ос циклд?? даму ?лг?с?н салуына ?атысуыны? на?ты жолдарын белсенд? т?рде зерттеу? керек.

Елш? журналист?? с?ра?ы бойынша с?з?н саба?тап: Дипломатиялы? ?арым-?атынас орна?ан 30 жылдан бер? ?ытай мен ?аза?стан м?дениет, б?л?м, спорт, ?ылым мен технология ж?не БА? салаларында тере? ынтыма?тасты?ты ж?зеге асырып келед?. Ек? ел хал?ы к?ннен к?нге танысып-б?л?с?п, бауыр басып, тату к?рш?л?к пен досты?ты? ?ргетасы бер?к ?аланды. ?аз?рг? уа?ытта ?ытай ?аза?станда 5 Конфуций институтын ??рып, жыл сайын 3000-нан астам о?ушы ?ытай т?л?н о?ытуды ая?тап, ??ытай т?л? к?п?р??, ??ытай т?л? жаз?ы лагер??, ??ытайша ?н бай?ауы?, ??ытай- ?аза?станды? ?лтты? шарттарды б?лу сайысы? ж?не ?ытай т?л? де?гейл? емтихан сынды ?с-шараларды ?тк?з?п, ?аза?стан ?о?амында ??ытай т?л?н ?йрену? сатысы жо?арылады. Ек? жа?ты? б?л?м беру саласында?ы ынтыма?тасты?ы одан ?р? тере?дей т?ст?. Ек? ел б?р?н-б?р? зерттейт?н сараптамалы? орталы?тар ??рды. ?ытай мен ?аза?стан университеттер? ?зара алмасу мен ынтыма?тасты?ты ке?ейт?п, к?с?пт?к о?ыту мен б?л?м беру саласында ау?ымды ынтыма?тасты?ты ж?зеге асырды. Толы? емес статистика?а с?йенсек, ?ндет бастал?ан?а дей?н ек? ел арасында?ы студент алмасу ау?ымы 15 мы??а жеткен, оны? ?ш?нде ?ытайда?ы ?аза?станды? студенттер 14 мы??а жуы?тайды. Ек? елд?? к?птеген б??аралы? а?парат ??ралдары б?р-б?р?н?? ел?нде а?парат таратып, ?ытайды? фильмдер?, к?таптары, ойындары ж?не т.б. ?аза?станда к?птеп жары? к?ре бастады. Т?ра?а Си Цзиньпинн?? ??ытай-?аза?стан досты?ыны? елш?с?? деп ма?та?ан ?аза? баласы Руслан к?птеген ?ытайлы?тарды теб?рентт?. ?аза?станны? белг?л? ?нш?с? Димаш ??дайберген ?ытайда танымал болды. ?ытай мен ?аза?стан 19 ж?п ?лке, облыс пен ?алалар досты? ?арым-?атынас орнатты. Ек? ел гуманитарлы? ынтыма?тасты? де?гей?н одан ?р? арттыру ?ш?н ?зара м?дени орталы?тар ??ру?а ж?рдемдесуге кел?ст?.

?ндет бастал?ан?а дей?нг? 2019 жылы ек? ел арасында барып-келген адам саны 400 000-?а бол?ан ед?. ?ндетт?? ?сер?нен ек? ел арасында?ы барыс-кел?с азайып кетт?. Covid-19-?а ?арсы ?ытай мен ?аза?стан б?р?н-б?р? т?с?н?п, ?олдап, эпидемия?а ?арсы материалдар, д?р?-д?рмек, вакциналар ж?не т.б. салаларда белсенд? ынтыма?таса отырып, эпидемия?а ?арсы ынтыма?тасты?ты? ?серл? тарауын жазды. Сонымен б?рге ек? жа? та эпидемиядан кей?нг? кезе?дег? ек?жа?ты ?арым-?атынастар мен ынтыма?тасты?ты? жалпы жа?дайына назар аударып, ек? тарапты? алмасуын же??лдетуге к?ш салуда. ?ст?м?здег? жылды? маусым айында ?ытай Мемлекетт?к ке?ес м?шес? ж?не Сырт?ы ?стер министр? Ван Ид?? ?аза?стан?а сапары барысында ек? тарап с?йкес?нше Сиань ж?не А?т?беде бас консулды?тарды ашу туралы кел?с?мге келген болатын. Биыл ш?лдеде ?ытай мен ?аза?стан т?келей ?уе ?атынасын ?алпына келт?р?п, ?аза?стан ?ытай азаматтары ?ш?н 14 к?нд?к визасыз ж?йен? енг?зд?. ?аз?рг? уа?ытта ?ытай мен ?аза?стан ек? тарап арасында?ы адамдар барыс-кел?с?н одан ?р? же??лдету бойынша кел?сс?здер ж?рг?зуде. ?ытай мен ?аза?стан халы?тары мен м?дени алмасуларыны? ?зд?кс?з тере?деу?мен ек? халы? арасында?ы ?зара т?с?н?ст?к пен досты? одан ?р? арта т?сед?. Б?л ек?жа?ты ?арым-?атынастар мен ?рт?рл? салаларда?ы ынтыма?тасты?ты дамытуда?ы ?о?амды? нег?зд? одан ?р? ны?айтады.

С?з со?ында елш?-Чжан Сяо былай дед?: ?ытай мен ?аза?стан к?пжа?ты ?йымдарда ?р?ашан ты?ыз ?йлест?руд? ?олдап, нег?зг? м?селелер бойынша ?станымдарын дер кез?нде кел?ст?р?п, ек? жа?ты? орта? м?дделер?н жа?сы ?ор?ады. ?ытай да, ?аза?стан да Шанхай Ынтыма?тасты? ?йымыны? нег?з?н ?алаушы м?шелер. Ек? ел 20 жылдан астам уа?ыт бойы ?зара сен?м, ?зара ти?мд?л?к, те?д?к, ке?есу, сан алуан ?ркениетт? ??рметтеу ж?не орта? дамуды к?здейт?н ?Шанхай рухын? ?станып келед?. Шанхай ынтыма?тасты? ?йымы ше?бер?нде ты?ыз байланыс пен ынтыма?тасты?ты ?олдады. Б?рлесе ?лгер?леткен ШЫ? елдер?н?? саяси ?зара сен?м, экономика ж?не сауда, байланыс, ауыл шаруашылы?ы, халы?тар арасында?ы ынтыма?тасты? салаларында?ы б?рлес?п ?лгер?лету ма?сатында?ы ынтыма?тасты? жа?а табыстар?а жет?п, айма?ты? ?ау?пс?зд?кт?, т?ра?тылы?ты, даму мен ?ркендеуд? ?лгер?летуге ма?ызды ?лес ?осты. Сондай-а? ?ытай мен ?аза?стан Ау?анстан м?селес?н шешуге белсенд? ?атысу ?ш?н ШЫ?-Ау?анстан арасында?ы байланыс тобын ж?не бас?а тет?ктерд? ?олдайды ж?не айма?ты? ?оламталы м?селелер?н шешуде б?рлес?п ж?мыс ?стейд?. А?ымда?ы жылды? ек?нш? жартысында ?аза?станда А?СШК Саммит? ?тед?. ?ытай б?ны белсенд? т?рде ?олдайды. Б?л кездесу Азия елдер? арасында?ы сен?мд? ны?айту?а ж?не ынтыма?тасты?ты т?ра?тандыру?а жа?а серп?н берет?н толы? табысты кездесу болады деп сенем?з.