Айда?ар м?дениет?н?? ?си?ырлы к?ш?? еш?ашан ?лс?реген емес

1 а?пан, онлайн ?Халы? Газет?? -- 2024 жыл - ?ытай ?ш?н Айда?ар жылы. Ежелг? заманнан б?г?нге дей?н ?ытайда ж?мба? ж?не к?рдел? айда?ар м?дениет?н?? ?си?ырлы к?ш?? еш?ашан ?лс?реген емес. Айда?ар - ежелг? мифологияда?ы артефакт, жа?сылы?ты? нышаны деп саналды. Тотемд?к ?ибадатты? жем?с? рет?нде айда?арды? тере? м?дени ??ндылы?ы адамдар?а о?ан ?зг? ?м?ттер?н арту?а жетелед?.

Д?ст?рл? ?ытай м?дениет?ндег? е? к?не ж?не ?за??а созыл?ан м?дени р?м?здерд?? б?р? рет?нде айда?ар м?дениет? ?зд?кс?з ?ркендеп келед?. Ма?ызды рухани нышаннан бастап халы?ты? ?дет-??рпына енуге дей?н ол ж?ртшылы?ты? ж?рег?нде орны ерек кей?пке айналды.

Археологиялы? ?азбалар?а с?йкес, ?ытай айда?арыны? шы?у тег? кем дегенде 10 000 жыл б?рын пайда бол?ан. 1994 жылы Ляонинн?? Фусинь ?аласында?ы Чахай ?ирандылырында ж?рг?з?лген ?азба ж?мыстары кез?нде жет?-сег?з мы? жылды? тарихы бар Синлунва м?дениет?н?? таспен ?аптал?ан айда?ар м?с?н? табылды. Б?л осы уа?ыт?а дей?н табыл?ан ?й?нд? т?р?зд? айда?арды? е? ерте ж?не е? ?лкен п?ш?н?.

Сонымен ?атар айда?арды? д?ст?рл? бейнес?не келет?н болса?, Хэнаньны? Пуян ?аласында?ы Сишуйпо орнында табыл?ан мидия ?абы?ынан ?алан?ан айда?ар т?л?асы да бар.

1993 жылы Хубэй ?лкес?н?? Хуанмэй ауданы, Байху ауылы, Чжанчэн елд? мекен?ндег? Цзяодунь орнында 6000 жылдан астам уа?ыт б?рын ?иыршы? тастардан п?ш?нделген айда?ар табылды.

Б?л ?ш айда?ар таби?атта бар т?рш?л?к иелер? емес, ежелг? адамдарды? ?олынан жасал?ан м?дени ?айда?арлар?. ?алымдар, ?детте, айда?ар палеолит д?у?р?н?? со?ында пайда бол?ан деп есептейд?. ?за? жылдарды бастан кешу барысында айда?ар м?дениет? пайда болу, ?алыптасу, даму ж?не ?згеру процестер?нен ?тт?.

?ытай мифологиясы мен а?ыздарында?ы к?птеген м?дени р?м?здер орта? психологиялы? нег?з ?алыптастырады, сонды?тан кей?нг? ?рпа? ?здер?н ?айда?арды? ?рпа?тары? деп атады.

Мысалы, ? Шаньхай цзин (жаратылыс туралы а?ыз к?тап)? ж?не ?Бамбук шеж?релер?нде? сипаттал?андай, айда?ар – Фуси (а?ызда?ы адамзатты? тег?) тайпасыны? тотем?, ал айда?ар?а табыну б?р кездер? тотемд?к ?ибадат кезе??нде бол?ан.

?аз?рг? археологияда табыл?ан ?Жаулас?ан бект?ктер? д?у?р?ндег? кейб?р ж?бек картиналарда адамдар айда?армен аспан?а ?шатын немесе айда?арды? жол бастауымен аспан?а к?тер?лет?н к?р?н?стер бейнеленген. Б?дан ол кезде адамдар айда?арларды? п?ш?н? туралы т?ра?ты т?с?н?кке ие бол?анын бай?ау?а болады. Айда?арлар аспан?а к?тер?л?п, те??зге ен?п ?ана ?оймай, оларда си?ырлы ?асиет бар деп есептелген, н?тижес?нде тотемд?к табыну?а бет б?рып, танымды? д?ст?р ?алыптастырды.

Императорлар?а табынуды бейнелеу? – айда?ар м?дениет?н?? та?ы б?р ерекшел?г?. ?Айда?ар тект? Император? атану – барлы? кезе?дег? императорларды? бил?кт? ??дыретт?? сыйына айналдыру ж?не бил?кт? ны?айту ?ш?н ?ажетт? салауат санал?ан.

??дыретт? ма??л??тан императорды? символына ?згеру айда?ар м?дениет?н ана??рлым к?рнект? м?ртебеге ие етт?, айда?арды? бейнес? б?рт?ндеп б?рт?тас болды. Осылайша Айда?ар м?дениет? ке??нен таралды ж?не айтарлы?тай дамыды.

Б?л процесте айда?арды? халы?ты? м?дениет? де байыды, ?рт?рл? ?дет-??рыптар мен нанымдар дамыды, мысалы, жа?быр т?леу немесе жа?бырды то?тату ?ш?н айда?ар тасатты?ын беру, айда?ар би?, айда?ар ?айы?тарыны? жарысы ж?не т.б. сия?ты халы?ты? ??рып нег?з?ндег? айда?ар м?дениет?.

Ежелг? заманнан бер? айда?арларды? атымен атал?ан сансыз заттар бол?ан. ?ытайда ?айда?ар? с?з?н к?птеген ?дем? лексикалардан кездест?руге болады.

?аз?р классикалы? м?дени символ рет?нде ол заман рухымен б?р?кт? ж?не заманауи ?м?рмен к?б?рек байланысты. Не??рлым жас ?рпа?ты? к?з?арасына бей?мделе отырып, айда?ар м?дениет? алуан т?рл? ж?не жар?ын бола т?суде. Биыл Айда?ар жылында ?р? м?ражайлар шы?ар?ан м?дени шы?армашылы? ?н?мдерд?? сатылымы с?ранысты ?ана?аттандыра алмай жатыр.

Айда?ар?а табыну осы уа?ыт?а дей?н жал?асын тауып келед?. Айда?ар?а ?атысты барлы? ??былыс пен атау ?м?ткерл?кке, ?йлес?мд?л?к пен к?ркемд?кке, белсенд?л?кке ?мтылуды? рухани мотивациясын б?лд?ред?. Айда?ар м?дениет?н ?ытайды? тамаша д?ст?рл? м?дениет?н?? ?к?л? деп айту?а болады. Ежелг? д?у?рден бастап ?аз?рг? уа?ыт?а дей?н, ?ытайдан ?лемге дей?н ол адамны? таби?ат?а деген ??рмет?н, к?птеген м?дениетт?? интеграциясы мен ?атар ?м?р с?ру?н, сондай-а? ?ажырлы е?бектен ?орыт?ан б?л?м мен т?ж?рибен? ?н бойына с???р?п отырды. Айда?арды? ерекше бейнес? ?за? уа?ыт бойы адамдарды? ж?рег?нде тере? тамыр жай?ан ?уатты рухани к?шке айналды. Б?з осы айда?ар м?дениет?н?? б?г?нге талмай жету?нен, ?ытайды? тамаша д?ст?рл? м?дениет?н?? м??г? ?м?р с?рет?н?н к?ре аламыз.